DERSIM MAMIKIYE

DERSİM 38
Geschrieben von Seyfi Cengiz am 10. Februar 2007 18:24:53:

ERMENİSTAN KİLİSE TARİHİNDE DERSİM
Seyfi Cengiz
Hiristiyanlık öncesinde Ermenistan Zerdüşttü. Geleneği ve şeceresinde adları geçen Hayk, Angle, Ara (Er) ve Vahan gibi tanrılar bu dönem panteonuna aitlerdi. 301 yılında Ermenistan’da Hristiyanlık devlet dini olarak kabul edildi. Bu tarihten başlayarak pagan dönemden kalma tüm tapınaklara kiliseler elkoydu. Ermeni diline bir alfabe verilmesi ve yazı dili olarak kullanılması Hristiyanlık sonrasına rastlar. Ermeni sözlü geleneği ilk kez bu dönemde ve Hristiyanlık etkisi altında kayda geçer. Orijinal gelenekteki pagan yönler yontulur. Önceki dönemde Hayk, Angle, Vahan ve Ara’ya atfedilen tanrısal nitelikler atılır. Ama adları şecereden atılmaz. Hayli önemsizleştirilerek korunur. Ermenistan’da Hiristiyanlığın benimsenmesi o günkü koşulların ve dengelerin dayattığı politik bir tercihti. Ermenistan’da kilise tarihi Hristiyanlığın benimsendiği 4‘üncü yüzyılda başladı. Bu süreci başlatan Kayserili (Kapadokyalı) St. Gregory oldu. Hiristiyanlığın hakim kanadı Ermenistan’da onun adıyla Gregoryen mezhebi olarak bilindi. Zamanın Ermenistan kıralı Tridates’in (Tridat, Allahverdi: 283-314) St. Gregory elinden yeni dini benimsemesi bir dönemeç oluşturdu.
İlk Ermenistan Patrikleri Erken aşamada dinsel otorite tahtında oturanlar şu isimlerdir:
St. Gregory (4. yüzyıl): İlk Ermeni patriki. Babası “Anak“ ya da “Burdar“ (?) adında bir Horasanlı’dır. Annesi Sophy’dir. Kendisi Kayseri’de doğar. Mariam ile evlenir. Hayatı Daranalik (Kemah) dağlarında geçer ve orada gömülür. Daranalik, modern Kemah ve Koçgiri bölgesidir. Burası Dersim’in bir parçası olup sonraları Pavlakilerin üstlendiği aynı bölgedir. St. Gregory’nin iki oğlundan sözedilir: Vrtanes ve Aristakes.Aristakes (328-335): St Gregory’nin oğlu. 328-335 arasında Ermenistan patriarkıdır. 325‘te toplanan Nicea Meclisi‘ne St Gregory ve kıral Trdat’ın (ölm. 330) direktifiyle Ermenistan temsilcisi olarak katıldı. Bu toplantıdan sonra Daranalik (Daranalik Eyaleti) dağlarına döndü. Yaşamının sonuna kadar burada kaldı. Tsopkh Eyaleti’nde öldürülüdü. Gregory ailesinin öz-toprağı Akilisene Eyaleti (Ermenice’de Ekeleats)‘nin T’il köyünde toprağa verildi. Bu köy, St Gregory ailesinin mülküydü. Bazı kaynaklarda mezarının Kemah (Ani)‘ın T’ordan köyünde olduğu kayddedilir. Vrtanes (335-?): St. Gregory’nin oğlu. Ermenistan patriği. İki oğlunun adları verilir: Büyüğü Saint Grigoris, küçüğü Saint Yusik’dir. St Grigoris Siunik’te öldürüldü.St. Yusik: Babasından sonra patriarklık tahtına geçti. Bu tarihlerde soyları (erkek tarafından) kesildiği için St Gregory ailesinden son patriark olarak görülür. St. Nerses (P’arnerseh): St. Yusik’in oğlu ya da sadece halefidir. Zehirlenerek öldürülmüştür. Akilisene Eyaleti (Ekeleats) Til köyünde/kentinde toprağa verildi.(......): KesintiSt. Sahak (389): St. Nerses’in oğlu. Yaşadığı Trawn Eyaleti’nde Aştişat’ta gömülüdür. Onun adı Ehl-i Hakk dininin kurucusu Sultan Sahak (İshak, Sohak)‘ınki ile aynıdır. St. Sahak ve torunu Vardan’ın bir isyan örgütlediklerinden korkan Sasani Şahı Vram (Behram Gor, 420/1-439), St Sahak’ı yerinden edip İran’a götürdü. Onun yerine sırasıyla iki Süryani papazını atadı. Bu sırada kendisi de tutuklanmış görünen Vardan, 10-12 yıl sonra isyan eder. St. Sahak’ın kızı Mamakan Evi’nden Ermenistan ordu kumandanı Hamazasp Mamakan ile evlenmiştir. Sasaniler’e karşı patlak veren 450-451 isyanının önderi St. Vardan Mamakan, bu evlilikten olmadır. Yani anne tarafından St. Sahak’ın torunudur. Bu noktadan itibaren Gregoryen kilisesi bu evlilik yoluyla Mamakanlar’ın eline geçer. Mamakanlar, Dersim geleneğinin Domane Khal Memi (Khal Mem Oğulları) dediği Dersim’in eski halk tabakasıdır. Yukarıdaki veriler Gregoryen Kilisesinin de tıpkı Pavlaki kilisesi gibi aynı zamanda bir Dersim Kilisesi olduğuna işaret ederler. Ermenistan’ın Hiristiyanlığı resmi devlet dini olarak benimsemesi Zerdüşt Sasanilerle bir çatışmaya yolaçmıştı. 450/1‘de Vardan Mamakan’ın öncülük isyana (Avarayr savaşı) sebep olan Sasanilerin Zerdüştlüğü yeniden dayatma girişimleri olmuştu. 450/451 ayaklanmasına öncülük eden Mamakan evinden Vardan, Ermenistan kilisesinin Saintleri (Azizleri) arasına girdi ve St. Vardan diye bilindi. Bu isyanın yıldönümü kilise tarafından anılageldi.
Ermenistan’a Hristiyanlığı Benimsetenler Khal Feratlar’dı Ermenistan’da Hiristiyanlığı ilk benimseyenler Dersim geleneğinin Khal Ferat oğulları diye referans verdiği Partlar’ın (Pehleviler) Ermenistan kolu olmuştu. Ermenistanı Hiristiyanlığa çeviren ve Gregoryen mezhebini kuran Saint Gregory, Part orijinliydi. Partlar’ın Suren Evi’ne mensuptu. Bu ev Suren-Pahlav veya Surenyan diye de bilinir. Bazı kaynaklara göre de Partlar’ın Karen Evi’ndendi. Bu eve Karen-Pahlav veya Karenyan dendiği de olur. Karen Evi, Ermenistan’da Kamsarakanlara (Arşakunilere) tekabül eder. Hristiyanlığı St. Gregory’nin elinden benimsediği söylenen “Ermeni“ kıralı Tridat (es) da, St. Gregory gibi Part asıllıydı. Saint ünvanı aldı. Dersim geleneğinin diline çevirirsek hem St. Gregory hem de St. Trdat Dersim’in eski halk tabakasından Khal Ferat grubuna mensuplardı. Trdat adı, Ezda sözcüğüne benzer. Tir ve dat öğelerinden bileşir. Tir, pagan dönem Ermenistan tanrılarındandır. “Dat“ sözcüğü ise “verdi“ anlamı kazandırır. Kısacası, Trdat adı Allahverdi demektir. Ama burdaki Allah, İslam’ın Allah’ı değil, bir pagan dönem Ermenistan tanrısıdır.Kısacası Gregoryenlik doğuşunda Arsakiler’in Ermenistan kolunun, yani Khal Feratlar’ın bir mezhebi ve kilisesi idi. Erken Hiristiyanlık çağının klerjisi içinde Khalmem&Khalferat grubundan isimler vardır. St. Gregory’nin babası, Moses Khorenatsi’deki bilgilere göre, Pahlav Eyaleti’nden (Partiya), yani modern Horasan’dan gelmeydi. Horasan ve Pehlevi orijinliydi. Horasan (Pahlav)’dan gelip Kayseri’ye yerleşmiş, burada “Sophy“ adında bir kadınla evlenmişti. Kayseri’de dünyaya gelen St. Gregory, bu çiftin oğlu olarak tarif ediliyor. Kayseri’de David adında birinin kızı olan “Mariam“ ile evlenmiştir. Daha sonra Emenistan‘a giderek kral Trdat’ın yanında “Yüksek Rahip“ olarak görev yapmıştır. Ermenistan’ı Hiristiyanlığa çevirenler bu ikili olmuştur.
DipnotAcilisene (Ekeleats, Ekeleaç, Ekelesene), Adontz’a göre Erzincan bölgesine tekabül ederdi. Manalik ve Derjan’la bitişikti. Strabo bu eyaleti Zaridaris’in toprakları arasında sayar. Yani bir keresinde Sofene’ye dahildi. Akilisene eyaleti sonraları Daranalia/Daranalik (Bir aralık Kemah Eyaleti adı taşır), Mananalı ve Muzuron eyaletlerini de içermiştir. Başka deyişle Dersim’in tümü veya bir bölümünü kapsadığı olmuştur. Strabo’nun tarifine göre Akilisene Eyaleti Kemah ile Eğin (Derxene ile Dostal) arasında yeralıyordu. Akilisene bazı kaynaklarda modern Malatya olarak, kiminde de Erzincan bölgesi olarak tarif edilir. Erzincan, en azından Dersim’in bir bölümünü içerirdi. Zariadris’in Sophene’nin yanısıra Acilisene ve Odomantis’e sahip olduğunun işaretleri vardır.

Antworten:
DERSİM 38